Zmiany w szkolnictwie wyższym. Nowelizacja ustawy uchwalona. Co będzie inne?

Nowela dotyczy dwóch ustaw: Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Projekt noweli przygotował minister nauki. Za przyjęciem ustawy głosowało 241 posłów, przeciw - 185 , nikt nie wstrzymał się od głosu. Sejm odrzucił trzy poprawki zgłoszone przez PiS.

Studia doktoranckie były formą kształcenia doktorantów realizowaną do czasu reformy systemu szkolnictwa wyższego i nauki wprowadzonej ustawą z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Ustawa ta wprowadziła nową formę kształcenia: szkoły doktorskie. Rozpoczęły one działalność 1 października 2019 roku. Natomiast studia doktoranckie mogły być już tylko kontynuowane.

Pierwotnie termin zakończenia prowadzenia studiów doktoranckich został określony na 31 grudnia 2023 r. Następnie, w lipcu 2023 r. termin ten został wydłużony do końca 2024 r. Chodziło o umożliwienie ukończenia przygotowywania rozpraw doktorskich, a następnie uzyskania stopnia doktora, na przykład tym doktorantom, którzy w wyniku pandemii napotkali trudności w prowadzeniu badań naukowych.

Nowela ma rozszerzyć zakres zmian o te przepisy, których dalsze obowiązywanie było niezbędne dla niezakłóconego, dalszego prowadzenia studiów doktoranckich w wyznaczonym, nowym terminie. Chodzi o to, aby do uczestników studiów doktoranckich w 2024 r. zastosować – oprócz aktualnych – także wybrane, wcześniej obowiązujące w zakresie tych studiów przepisy, bo niektóre z nich wygasły 31 grudnia 2023 r.

Przyjęta we wtorek ustawa nakłada też obowiązek wprowadzenia przez rektorów uczelni, dyrektorów instytutów PAN, dyrektorów instytutów badawczych oraz dyrektorów międzynarodowych instytutów naukowych danych uczestników studiów doktoranckich do Zintegrowanego Systemu Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on.

Do studiów doktoranckich prowadzonych w 2024 r. będą miały też zastosowanie przepisy dotyczące m.in.

• objęcia doktorantów powszechnym ubezpieczeniem zdrowotnym, realizowanym i finansowanym na zasadach dotychczasowych;
• objęcia doktorantów ubezpieczeniem z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach;
• możliwości tworzenia samorządu doktorantów także przez uczestników studiów doktoranckich;
• rozumienia pod pojęciem „szkół doktorskich” również „studiów doktoranckich” we wskazanych ustawach, w których jest mowa o szkołach doktorskich.

Poza tym, dzięki zmianom cudzoziemcy będą mogli otrzymywać zaświadczenia o uczestnictwie w studiach doktoranckich, niezbędne do przedłużenia wizy.

Wiceminister nauki i szkolnictwa wyższego Maciej Gdula podczas sejmowej debaty powiedział, że według ministerstwa liczba osób, o których mowa jest w nowelizacji, wynosi obecnie ok. 3,5 tys.

Nowela wprowadza też zapis w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce, który określa, że w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów prawa przez pierwszego rektora nowo utworzonej uczelni publicznej minister może odwołać tego rektora. A na czas do końca okresu, na który został powołany dotychczasowy rektor, minister powołuje nowego rektora.

Ten przepis wzbudził zaniepokojenie posłów PiS. Wiceminister Maciej Gdula wyjaśniał, że ów zapis wypełnia lukę prawną. Przypomniał, że obowiązująca ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce reguluje kwestie odpowiedzialności rektorów, kiedy istnieją ciała kolegialne, które ich powołują.

– Minister zwraca się do ciała kolegialnego o odwołanie rektora, który łamie przepisy, bo istnieje ciało, które powołało takiego rektora. Nie ma takiego ciała kolegialnego w przypadku pierwszego rektora, bo powołuje go minister. Więc to minister musi mieć w tym przypadku prawo do kontroli takiego rektora. Inaczej powstaje luka prawna, pozwalająca na bezkarność – wskazał wiceminister.

Nowe przepisy mają wejść w życie z dniem następującym po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, z mocą od 1 stycznia 2024 roku. Ustawa trafi teraz do Senatu.