Poraj w pętli zadłużenia? Raport NIK: Liczne błędy i beztroska włodarzy doprowadziły do dramatycznej sytuacji [ZDJĘCIA]

Jak informuje NIK, Rada Gminy w 2017 r. uchwaliła Program postępowania naprawczego Gminy Poraj na lata 2018-2020. Nie zmienia to jednak faktu, że skutki finansowe wyemitowanych na pokrycie niedoborów finansowych obligacji komunalnych, Gmina i jej mieszkańcy będą ponosić przez wiele lat, gdyż rozchody i wydatki związane zarówno z wykupem obligacji, jak i wypłatą oprocentowania zaplanowano aż do 2033 roku.

Poniżej przedstawiamy pełną treść informacji NIK

Termin złożenia zastrzeżeń do wyników tej kontroli upływa 11 października 2018 r., i w razie wykorzystania przez Gminę tego uprawnienia, zastrzeżenia zostaną niezwłocznie rozpatrzone przez niezależną komisję NIK.

Słabość zarządzania skutkowała pogarszającą się sytuacją finansową Gminy Poraj. Władze Gminy starały się ukryć problemy finansowe kwalifikując swoje pożyczki jako zobowiązania na pokrycie występującego w ciągu roku przejściowego deficytu budżetowego, w sytuacji gdy pozyskane środki faktycznie przeznaczono na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Pozwoliło to na niestosowanie mechanizmów ostrożnościowych określonych w ustawie o finansach publicznych, które mają na celu przeciwdziałanie nadmiernemu zadłużeniu samorządu. Co więcej Wójt w 2014 r. zaciągnął zobowiązanie z przekroczeniem zakresu upoważnienia określonego uchwałą Rady Gminy o 2 mln zł, a w 2016 r. zaciągnął zobowiązanie w kwocie 2 mln zł bez upoważnienia Rady Gminy. Operacje te jednak nie poprawiły sytuacji finansowej Gminy.

Dodatkowo, w związku z trudną sytuacją finansową, Gmina była zmuszona do korzystania z innych źródeł finansowania. Poza kredytami i pożyczkami bankowymi oraz emisją obligacji Gmina korzystała także z pożyczek zaciąganych w instytucjach finansowych działających poza systemem bankowym.

W 2015 r. Wójt zaciągnął w takiej instytucji pożyczkę w kwocie 5 mln zł oraz w 2017 r. sześć pożyczek po 3 mln zł każda, bez upoważnienia Rady Gminy Poraj oraz bez uzyskania opinii Regionalnej Izby Obrachunkowej. Ponadto zawierając powyższe umowy, Wójt zobowiązał się do spłaty zobowiązań z nich wynikających w kwocie przekraczającej limit rozchodów ustalony w obowiązujących w tym czasie budżetach Gminy.

Dodatkowo zaciągnięcie w 2017 r. sześciu pożyczek po 3 mln zł każda skutkowało koniecznością sześciokrotnego poniesienia kosztów uruchomienia tych środków (zamiast jednej pożyczki krótkoterminowej), które łącznie wyniosły 71,5 tys. zł. W latach 2013-2017 wydatki z tytułu obsługi zadłużenia wyniosły łącznie prawie 2,7 mln zł, co statystycznego mieszkańca Gminy kosztowało prawie 250 zł.

Konsekwencją błędów w zarządzaniu majątkiem Gminy był powtarzający się na koniec niemal każdego miesiąca w latach 2013-2017 brak środków na rachunku bankowym Urzędu. W efekcie doprowadziło to do sytuacji, że nie dochowano terminu spłaty zobowiązań zaciągniętych przez Gminę w 2017 r. i na koniec tego roku powstało zadłużenie przeterminowane w kwocie blisko 5 mln zł, czego konsekwencją była zapłata w 2018 r. karnych odsetek w wysokości ponad 130 tys. zł. Analogiczna sytuacja wystąpiła na koniec 2014 r., gdy Gmina nie spłaciła kredytu w rachunku bieżącym i powstało zadłużenie przeterminowane w wysokości prawie 5 mln zł, i z tego tytułu Gmina zapłaciła w 2015 r. blisko 143 tys. zł odsetek karnych.

Według stanu na koniec 2017 r. zobowiązania Gminy z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek wyniosły łącznie 25,7 mln zł, co oznacza że w stosunku do końca 2012 r. wzrosły ponad dwukrotnie (z kwoty 11,3 mln zł). Decyzje o zaciągnięciu kredytów i pożyczek nie zostały poprzedzone rzetelną analizą ich zastosowania oraz wpływu na sytuację finansową Gminy, której celem winno być wnikliwe oszacowanie ryzyk związanych z takimi operacjami dla zminimalizowania zagrożeń z nich wynikających. Według stanu na dzień 31 grudnia 2017 r. na statystycznego mieszkańca Gminy przypadało 2,4 tys. zł zadłużenia z tytułu kredytów i pożyczek.

W latach 2013-2017 Gmina planowała dochody budżetowe, w szczególności wynikające ze sprzedaży majątku, w kwotach pozwalających na zrównoważenie budżetu. Problemem była jednak realizacja tego planu. Jedynie w 2015 r. dochody ze sprzedaży mienia przekroczyły kwoty planowane. Stało się tak dzięki sprzedaży za kwotę 3,4 mln zł dwóch nieruchomości gminnych Spółce, będącej w 100 proc. własnością Gminy, która w celu sfinansowania tego zakupu zaciągnęła w instytucji działającej poza systemem bankowym pożyczkę w kwocie 3,5 mln zł. NIK oceniła, że operacja ta stanowiła transfer długu Gminy do jednostki zależnej.

Transakcja ta pozwoliła także na wykreowanie dodatniego wyniku budżetu Gminy w 2015 r. Po jej pominięciu, w budżecie - podobnie jak w pozostałych latach kontrolowanego okresu - występował deficyt w kwocie 2 mln 456 tys. zł.

Wpływ na rzetelność obrazu sytuacji finansowej Gminy miała również przyjęta kwalifikacja zobowiązania finansowego zaciągniętego 30 grudnia 2016 r. w instytucji finansowej działającej poza systemem bankowym w kwocie 4 mln zł (w celu spłaty kredytu w rachunku bieżącym) z terminem spłaty do 31 stycznia 2017 r. Zobowiązanie to, w sprawozdaniu Rb-Z o stanie zobowiązań wg tytułów dłużnych oraz poręczeń i gwarancji na koniec IV kwartału 2016 r., wykazano jako zobowiązanie krótkoterminowe wynikające z umów nienazwanych związanych z finansowaniem usług, dostaw, robót budowlanych, a w skorygowanym w 2017 r. sprawozdaniu Rb‑Z wykazano je jako kredyty i pożyczki długoterminowe wobec pozostałych krajowych instytucji finansowych, w sytuacji gdy faktycznie były to krótkoterminowe zobowiązania wynikające z zaciągniętych kredytów i pożyczek. Przychodów z ww. zobowiązania nie przedstawiono również jako kredytu i pożyczki w sprawozdaniu Rb-NDS na koniec 2016 r. Ta, nieodzwierciedlająca stanu faktycznego, kwalifikacja powyższego zobowiązania pozwoliła Gminie na nieprzekroczenie wskaźnika spłaty zobowiązań w 2017 r., ustalonego w wysokości 9,43 proc. Po uwzględnieniu jednak faktycznej kwoty rozchodów Gminy, przypadającej do spłaty w 2017 r., wskaźnik ten na dzień 2 stycznia 2017 r. wynosił 13,98 proc.

W zarządzaniu finansami Gminy stwierdzono też inne nieprawidłowości. W czterech umowach o kredyt w rachunku bieżącym zawartych w latach 2014-2016 upoważniono bank do ściągania płatności z rachunku bieżącego Gminy. Z kolei w ewidencji księgowej Urzędu nie ujmowano odsetek od zaciągniętych zobowiązań według stanu na koniec każdego kwartału w latach 2013-2017. Dodatkowo w sprawozdaniu Rb-NDS (sprawozdanie o nadwyżce/deficycie jednostki samorządu terytorialnego) za okres od początku roku do 31 grudnia 2015 r. nie wykazano przychodów oraz rozchodów z tytułu umowy pożyczki zawartej w 2015 r. z instytucją finansową działającą poza systemem bankowym.

Rada Gminy w grudniu 2017 r., na wezwanie RIO, przyjęła Program postępowania naprawczego Gminy Poraj na lata 2018-2020 mający na celu usunięcie zagrożenia realizacji zadań publicznych przez Gminę oraz zachowania określonych w ustawie o finansach publicznych relacji dotyczących spłaty zobowiązań.

Gospodarowanie przez Gminę Poraj gminnym zasobem nieruchomości

Zapewnienie prawidłowego gospodarowania gminnym zasobem nieruchomości ma wpływ na sytuację finansową Gminy, gdyż umożliwia racjonalne planowanie dochodów ze sprzedaży gminnego majątku. Tymczasem w Gminie Poraj nie przestrzegano przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami. Wójt nie prowadził gminnej ewidencji nieruchomości, jak również nie sporządził planów wykorzystania zasobu tych nieruchomości. Słabość w gospodarowaniu gminnym zasobem nieruchomości Gminy skutkowała nieprawidłowościami zarówno w transakcjach sprzedaży, jak i zamiany nieruchomości gminnych. W 2013 r. Wójt dopuścił do zamiany nieruchomości gminnej z nieruchomością będącą własnością osoby fizycznej bez wyceny przejmowanej nieruchomości przez podmiot uprawniony (rzeczoznawcę majątkowego). Z kolei w 2014 r. w Urzędzie wykorzystano do przyjęcia wartości zbywanej nieruchomości operat szacunkowy sporządzony do celów innych niż jej sprzedaż, co naruszało przepisy rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego.

W gospodarowaniu gminnym zasobem nieruchomości występowały także inne nieprawidłowości. I tak w latach 2013-2014 Wójt nie sporządził i nie podał do publicznej wiadomości wymaganego wykazu nieruchomości przeznaczonych do dzierżawy, a w 2013 r., 2014 r. i 2016 r. opublikował ogłoszenia o czterech przetargach na zbycie nieruchomości (spośród pięciu objętych kontrolą NIK) przed upływem ustawowego terminu. NIK podkreśla, że ujawniona w Gminie dowolność postępowania w gospodarowaniu gminnym zasobem nieruchomości, stanowi jeden ze zdefiniowanych przez Izbę mechanizmów korupcjogennych.